นิเวศวิทยา

ถิ่นกำเนิด

การกระจายพันธุ์

- ดอก ปรุงเป็นยาหอม บำรุงหัวใจ บำรุงประสาท บำรุงโลหิต แก้คลื่นไส้ แก้ไข้ และขับปัสสาวะ

- เปลือกต้น มีรสฝาดสมาน ใช้แก้ไข้

- ใบ เป็นยาแก้โรคประสาท [1]

- ดอกของจำปามีการจำหน่ายในปริมาณสูง เพื่อนำมาร้อยมาลัยและเพื่อใช้ผสมในตำรับยาไทยแผนโบราณ [2]

- ดอก ใช้แต่งกลิ่นอาหาร ขับลม ขับปัสสาวะ แก้โรคไต บำรุงโลหิต บำรุงน้ำดี แก้วิงเวียนศีรษะ

- เปลือกต้น ฝากสมาน แก้ไข้

- เปลือกราก เป็นยาถ่าย ทำให้ประจำเดือนปกติ ขับพยาธิ

- ใบ แก้โรคทางระบบประสาท

- น้ำมันหอม ทำจากดอก ทาแก้ปวดศีรษะ แก้ตาอักเสบ บวมแก้โรคปวดข้อ [3]

ความแหลกหลายทางพันธุกรรมของจำปา

เนื่องจากจำปามีถิ่นกำเนิดเดิมกระจายกว้างขวางมากนับตั้งแต่อินเดีย พม่า ผ่านมาถึงไทย และไปจนถึงเวียดนาม รวมทั้งมีการขยายพันธุ์โดยเมล็ดจึงมีโอกาสที่จะเกิดการกลายพันธุ์ตามธรรมชาติออกไปตามลำดับ

                แต่อย่างไรก็ตาม ในการปลูกจำปาเป็นไม้ดอกไม้ประดับนั้น บรรพบุรุษของเราได้คัดเลือกต้นที่มีขนาดเล็ก ออกดอกดก ดอกมีขนาดใหญ่ มีสีเข้มสวยงาม และมีกลิ่นหอม แล้วนำมาปลูกและขยายพันธุ์กันต่อๆมา โดยทั่วไปจึงพบแต่จำปาที่มีดอกสีเหลืองส้ม สีดังกล่าวทำให้เข้าใจกันและเรียกกันติดปากว่า สีจำปา

                สำหรับพันธุ์ของจำปาที่มีลักษณะแตกต่างออกไป ก็มีเพียงสีของดอกที่มีสีเหลืองส้มน้อยลงนกระทั่งเป็นสีเหลืองอ่อน หรือเกือบจะเป็นสีขาว ที่เรียกกันว่า พันธุ์จำปาขาว ซึ่งมีแหล่งดั้งเดิมอยู่ที่วัดกลาง อำเภอนครไทย จังหวัดพิษณุโลก สำหรับพันธุ์จำปาขาวจากต้นดั้งเดิมนี้ในช่วงที่ดอกเริ่มแย้มจะมีสีเหลืองอ่อน เมื่อเทียบแล้วจะอ่อนกว่าจะปีสีนวลเล็กน้อย แต่ไม่ถึงกับเป็นสีขาวเหมือนกับจำปี และในช่วงที่ดอกใกล้โรยนั้น กลีบดอกของจำปาขาวก็จะเปลี่ยนเป็นสีเหลืองส้มเหมือนจำปาทั่วไป แต่กลิ่นหอมไม่เหมือนกลิ่นจำปา

                ในปัจจุบันมีการเพาะเมล็ดจำปาเพื่อใช้เป็นต้นตอสำหรับทาบกับชนิดอื่นๆ และพบว่ามีต้นกล้าบางต้นกลายพันธุ์ไป ใบมีขนาดใหญ่และหนาขึ้น มีกลีบดอกสีขาว กลีบบางเหมือนกับจำปีป่าแต่ไม่หนาเหมือนจำปีที่ปลูกทั่วไป [3]